Batalion pancerny - 1935/1939

opracował ppłk dr Krzysztof M. GAJ

Batalion pancerny – oddział1 broni pancernych, występujący w organizacji pokojowej Wojska Polskiego II RP, w latach 1935-1939.

Bataliony zostały powołane rozkazem Dowództwa Broni Pancernych MSWojsk. z 26 lutego 1935 o przemianowaniu i o organizacji 4 nowych batalionów pancernych.

11 Batalion Pancerny otrzymał swa nazwę jesienią 1937 roku. Jednostka ta powstała jesienią 1930 roku pod nazwą Doświadczalna Grupa Pancerno-Motorowa. W latach 1931-34 wchodziła w skład 3 Pułku Pancernego. Wiosną 1934 roku została przeniesiona do Modlina i włączona w skład Centrum Wyszkolenia Czołgów i Samochodów Pancernych (późniejsze Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych) jako Doświadczalny Batalion Pancerno-Motorowy, potem - Batalion Doświadczalny. W dokumentach stosowano naprzemiennie nazwy: 11. Batalion Pancerny i Batalion Doświadczalny. W planach rozbudowy broni pancernych Baon miał być przeformowany w pułk o nazwie: 11. Pułk Pancerny (Doświadczalny). Miało to nastąpić już w roku budżetowym 1939-40.

Była to jednostka wojskowa "czasu P" spełniająca zadania mobilizacyjne wobec oddziałów i pododdziałów broni pancernej "czasu W" w II Rzeczypospolitej.

W okresie pokoju spełniała również zadania organizacyjne i szkoleniowe.

Organizacja batalionu pancernego w latach 1935-1939 była zróżnicowana.

Stałe elementy w organizacji batalionu to:

  • dowództwo
  • kwatermistrzostwo
  • pluton łączności
  • kompania gospodarcza
  • park pancerny (ze składnicą, warsztatem i warsztatem szkolnym)

Ponadto w skład batalionu wchodziły pododdziały starszego i młodszego rocznika:

W batalionach 1-6, 8 i 10 jako element dowodzenia posredni między dowódcą batalionu a tzw. oddziałami starszego rocznika występowało Dowództwo oddziałów starszego rocznika. Podobnym elementem były Dowództwa oddziałów młodszego rocznika, które występowały w batalionach 1-8. Pododdziały starszego rocznika to:

  • kompania czołgów lekkich "V" (11 Baonie);
  • kompania czołgów lekkich 7TP (po dwie w 2 i 3 Baonie);
  • kompania czołgów mieszanych (w 2 Baonie);
  • kompania czołgów rozpoznawczych (po dwie w 1 i 5 Baonie, po jednej w baonach 2, 4, 6, 8, 10 i 12);
  • kompania czołgów rozpoznawczych C.W.Br.Panc. (różniąca się nieco od w/w);
  • szwadron pancerny wz.29 (w Baonie Doswiadczalnym);
  • szwadron pancerny wz.34 (po jednym w baonach: 1, 4-8, 12);
  • kompania specjalna (po jednej w baonach 2 i 3);
  • kolumna samochodowa (po dwie w baonach: 3, 8, 10 i 11, po jednek w baonach: 1, 2, 4-7);
  • wydzielony szwadron pancerny w Wilnie (jako pododdział 7 Baonu w Grodnie) - w rozkazach dziennych 7 Baonu równolegle używano 3 nazw tego pododdziału: wydzielona kompania TK, wydzielony szwadron pancerny, wydzielony dywizjon pancerny.

Ponadto baony posiadały plutony przewozwe DOK. Wchodziły one w skład kompanii gospodarczych, a tylko w kadrze 9 Baonu pluton ten był samodzielny. Prócz tego w 7 Baonie występował wydzielony pluton przewozowy OWar Wilno.

Pododdziały młodszego rocznika to:

  • kompania pancerna (na sam.panc.wz.34 i czołgach TK) - po jednej w baonach: 1, 4-7, 8, 12;  dwie w 7 Baonie.
  • kompania pancerna (na czołgach FT-17 i czołgach TK) - w 2 Baonie;
  • kompania pancerna (na czołgach 7TP) - w 3 Baonie;
  • kompania szkolna dla małoletnich - w 2 Baonie;
  • kompania szkolna - po jednej w baonach 1-8, 10 i 12;
  • kompania motorowa typ I - po jednej w baonach: 1-5, 7-8;
  • kompania motorowa typ III w 6 Baonie;
  • kompania JHP - w Kadrze 9 Batalionu Pancernego
  • pluton Junackich Hufców Pracy - w baonach 1-8, 10 i 11.
pododdział 1 Baon 2 Baon 3 Baon 4 Baon 5 Baon 6 Baon 7 Baon 8 Baon Kadra 9 Baonu 10 Baon 11 Baon 12 Baon
elementy stałe dowództwo x x x x x x x x x x x x
kwatermistrzostwo x x x x x x x x x x x x
pluton łączności x x x x x x x x x x x x
kompania gospodarcza x x x x x x x x x x x x
park pancerny (ze składnicą, warsztatem i warsztatem szkolnym) x x x x x x x x x x x x
pododdziały starszego rocznika dowództwo oddziałów starszego rocznika 1 1 1 1 1 1   1   1    
kompania czołgów lekkich "V"                     1  
kompania czołgów lekkich 7TP   2 2                  
kompania czołgów mieszanych   1                    
kompania czołgów rozpoznawczych 2 1   1 2 1   1   1 1a) 1
szwadron pancerny wz.29                     1  
szwadron pancerny wz.34 1     1 1 1 1 1       1
kompania specjalna   1 1                  
kolumna samochodowa 1 1 2 1 1 1 1 2   2 2  
wydzielony szwadron pancerny w Wilnie b)             1          
plutony przewozowe DOK (samodzielne / w składzie kompanii gospodarczej) 0 / 1 0 / 1 0 / 1 0 / 1 0 / 1 0 / 1 1c) / 1 0 / 1d) 1 / 0 0 / 1 0 / 1 0 / 1
pododdziały młodszego rocznika dowództwa oddziałów młodszego rocznika 1 1 1 1 1 1 1 1        
kompania pancerna (na sam.panc.wz.34 i czołgach TK) 1     1 1 1 2 1       1
kompania pancerna (na czołgach FT-17 i czołgach TK)e)   1                    
kompania pancerna (na czołgach 7TP)     1                  
kompania szkolna dla małoletnich   1                    
kompania motorowa typ I 1 1 1 1 1   1 1        
kompania motorowa typ III           1            
kompania JHP                 1      
pluton Junackich Hufców Pracy 1 1 1 1 1 1 1 1   1 1  

a) Kompania czołgów rozpoznawczych C.W.Br.Panc. - różniąca się nieco od pozostalch kompanii czołgów rozpoznawczych (brak ordynansów).

b) W rozkazach dziennych 7 Baonu równolegle używano 3 nazw tego pododdziału: wydzielona kompania TK, wydzielony szwadron pancerny, wydzielony dywizjon pancerny. Ta ostatnia nazwa wskazuje na bliskość wprowadzenia nowej organizacji broni pancernych, w której dotychczasowe baony planowano przeformować na pułki pancerne, a w ich składzie sformować baony czołgów lekkich (3-kompanijne), baony czołgów mieszanych (2-kompanijne) i dywizjony pancerne (2-szwadronowe). Więcej na ten temat w: Niewęgłowska Aneta [red.], Wojskowość - Bezpieczeństwo - Wychowanie. Księga jubileuszowa Profesora Lecha Wyszczelskiego w 70. rocznicę urodzin., Siedlce 2012, s.409-429, ISBN 978-83-923429-7-7.

c) Wydzielony pluton przewozowy OWar Wilno.

d) Pluton detaszowany do Torunia.

e) Kompania zasadniczo szkoliła kontyngent dla dywizjonów pociągów pancernych (drezyny średnie). Prawdopodobnie w niedługim czasie zostałaby zlikwidowana (wraz z planowanym wycofaniem czołgów FT-17 i zastąpienia ich w pociągach pancernych czołgami 7TP).

 

Etat przewidywał 14...54 oficerów, 45...260 podoficerów zawodowych i nadterminowych, 72...461 strzelców stanu stałego2, około 90...280 strzelców stanu zmiennego3, a także 11 osób personelu cywilnego, 11...40 pracowników kadry JHP oraz 40...160 junaków JHP.

W roku 1939 stany etatowe poszczególnych baonów kształtowały się następująco:

jednostka oficerów podoficerów szer. stanu stałego szer. stanu zmiennego pracownicy cywilni kadra JHP junacy razem
1 Baon 43 154 323 190 11 11 40 772
2 Baon 54 260 461 280 11 11 40 1117
3 Baon 44 196 382 190 11 11 40 874
4 Baon 39 139 272 190 11 11 40 702
5 Baon 43 154 323 190 11 11 40 772
6 Baon 42 149 298 250 11 11 40 801
7 Baon 52 214 314 230 11 11 40 872
8 Baon 39 147 299 130 11 11 40 677
Kadra 9 Baonu 14 45 72 0 11 40 160 342
10 Baon 28 94 207 90 11 11 40 481
11 Baon 19 68 194 0 0 11 40 332
12 Baon 32 113 211 130 11 0 0 487

Podane stany etatowe odnoszą się do okresu VII-VIII 1939, wcześniej kilkakrotnie przeprowadzano niewielkie korekty organizacji baonów pancernych co powodowało, że ich stany etatowe były nieco inne (przeważnie nieco niższe niż w/w).

Bataliony pancerne były jednostkami mobilizującymi pododdziały broni pancernych, przewidziane do sformowania zgodnie z planem operacyjnym "Zachód" lub "Wschód", w opraciu o plan mobilizacyjny "W".

Po zorganizowaniu wymienionych wyżej pododdziałów oraz przekazaniu nadwyżek ludzi sprzętu do ośrodków zapasowych, bataliony były likwidowane.

W zależności od stopnia rozwinięcia oraz ilości i rodzaju posiadanego sprzętu batalion pancerny mógł sformować (mieć jako zadania mobilizacyjne):

1 batalion czołgów lekkich 7-TP lub R-35,

1-3 dywizjonów pancernych,

1-3 samodzielne kompanie czołgów rozpoznawczych, kompanię czołgów lekkich lub wolnobieżnych (tylko 2 Baon),

1 kolumnę samochodów osobowych dla KG armii,

2-5 kolumn samochodów ciężarowych typu I i II dla armii,

1 krajową kolmnę samochodów ciężarowych dla OK,

1-2 kolumny samochodów sanitarnych dla armii,

1 kolumnę samochodów osobowo-sanitarnych dla OK,

1-2 parki broni pancernych, stałych lub ruchomych,

1 czołówkę reperacyjną (naprawczą).

Ze względów szkoleniowych bataliony pancerne podzielono na 4 typy: typ I posiadał jako sprzęt pancerny czołgi rozpoznawcze i samochody pancerne, typ II posiadał jako sprzęt pancerny tylko czołgi rozpoznawcze, typ III posiadał jako sprzęt pancerny czołgi lekkie i typ IV posiadał jako sprzęt pancerny czołgi lekkie, czołgi rozpoznawcze (i ewentualnie samochody pancerne). (CAW, sygn. I.300.47.5)

Do typu I należały: 1.Batalion Pancerny (Poznań), 4.Batalion Pancerny (Brześć n/ Bugiem), 5.Batalion Pancerny (Kraków), 6.Batalion Pancerny (Lwów), 7.Batalion Pancerny (Grodno) oraz 8.Batalion Pancerny (Bydgoszcz);

Do typu II należał: 10.Batalion Pancerny (Zgierz);

Do typu III należał: 3.Batalion Pancerny (Warszawa);

Do typu IV należały: 2.Batalion Pancerny (Żurawica) i 12.Batalion Pancerny (Łuck).

  • 1) Bataliony pancerne były oddziałami, a nie pododdziałami. Dotyczy to wszystkich samodzielnych batalionów. Ponadto warto wiedzieć, że w wielu dokumentach w II RP oddziałami nazywano takie jednostki etatowe, których dowódca miał stopień etatowy kapitan (rotmistrz). Oznaczało to, że np. pluton techniczno-gospodarczy 51 Dyonu Pancernego mógł być niekiedy nazywany oddziałem, gdyż dowodził nim por. br. panc. Roman Proszek (stopień etatowy: kapitan).
  • 2) Stan stały - żołnierze (przeważnie starszego rocznika) obsadzający stanowiska etatowe w pododdziałach. Ilość stanowisk stanu stałego była ściśle określona etatami.
  • 3) Stan zmienny - żołnierze młodszego rocznika, szkoleni w pododdziałach szkolnych (jako uczniowie). Po odbyciu szkolenia kierowani byli do jednostek liniowych na stanowiska etatowe zaliczane do stanu stałego. Ilość stanowisk stanu zmiennego była regulowana zarządzeniami w zależności od potrzeb szkoleniowych. Konieczność obsadzenia większej ilości stanowisk etatowych (tzw. stanu stałego) wpływała na zwiększenie ilości stanowisk stanu zmiennego.