Rangi szeregowych

Szeregowiec

To najniższy stopień w wojsku. Każdy żołnierz "na dzień dobry" (czyli po wcieleniu do służby czynnej) zostawał szeregowcem.

Odmienna nazwy rangi w rodzajach wojsk:

• formacje legionowe ^*) - legionista
• piechota - strzelec
• kawaleria
  • szwoleżerowie - szwoleżer
  • ułani - ułan
  • strzelec konny - strzelec
• artyleria - kanonier
• saperzy - saper
• broń pancerna - strzelec ^**)

^*) określone szczególnym zarządzeniem Minister Spraw Wojskowych

^**) dane sprzeczne, w/g innych w broni pancernej obowiązywał stopień pancerny

Starszy szeregowiec

W miarę zapotrzebowania szeregowiec mógł awansować na st. szeregowca. W drużynie piechoty ilość etatów st. szeregowca była ograniczona do 2 - ich zadaniem było kontrolowanie wykonywania rozkazów, ustawienia celowników i stanu amunicji kolegów. Do awansu na stopień starszego szeregowca wymagana była poprawna znajomość języka polskiego w słowie i piśmie, oraz umiejętność rachowania w zakresie elementarnym.

Odmienna nazwy rangi w rodzajach wojsk:

• formacje legionowe - starszy legionista
• piechota - starszy strzelec
• kawaleria
  • szwoleżerowie - starszy szwoleżer
  • ułani - starszy ułan
  • strzelec konny - starszy strzelec
• artyleria - bombardier
• saperzy - starszy saper
• broń pancerna - starszy strzelec ^*)

^*) dane sprzeczne, w/g innych w broni pancernej obowiązywał stopień starszy pancerny

Kapral

Kapral to najniższy stopień podoficerski. Kapralami byli żołnierze zasadniczej służby wojskowej po półrocznym kursie. W piechocie najczęściej byli zastępcami dowódców drużyn lub dowódcami ckm. W kawalerii pełnili funkcję sekcyjnych (wspólnie ze starszymi szeregowcami). Do awansu na stopień kaprala wymagana była poprawna znajomość języka polskiego w słowie i piśmie oraz umiejętność rachowania w zakresie elementarnym.

Istniały też etaty służby kontraktowej dla rangi kaprala.

Odmienna nazwy rangi w broniach:

• żandarmeria - żandarm

Nazwy dla II grupy (specjalistów):

• podmajster wojskowy
• kapral sanitarny
• kapral weterynaryjny

Nazwa dla III grupy

• kapral administracyjny

Nazwa dla IV grupy

• kapral orkiestrant

Plutonowy

Plutonowy to najniższy stopień podoficera zawodowego. W piechocie dowodził liczną drużyną, w artylerii - działonem. Do awansu na stopień plutonowego wymagano ukończenia z pomyślnym wynikiem co najmniej szkoły powszechnej stopnia I (równorzędnej) lub też całkowitego kursu przymusowego nauczania w wojsku.

Odmienna nazwy rangi w broniach:

• żandarmeria - starszy żandarm

Nazwy dla II grupy (specjalistów):

• młodszy majster wojskowy
• plutonowy sanitarny
• plutonowy weterynaryjny

Nazwa dla III grupy

• plutonowy administracyjny

Nazwa dla IV grupy

• plutonowy orkiestrant

Sierżant

Sierżant to najczęściej zastępca dowódcy plutonu, podoficer gospodarczy itp. Do awansu na stopień sierżanta wymagano ukończenia z pomyślnym wynikiem najmniej szkoły powszechnej stopnia III (równorzędnej) lub ukończenie z wynikiem pomyślnym szkoły podoficerskiej ogólnej lub danego rodzaju wojska (było to  jest równoznaczne z ukończeniem szkoły powszechnej stopnia III).

Odmienna nazwy rangi w broniach:

• kawaleria - wachmistrz
• artyleria - ogniomistrz
• żandarmeria - wachmistrz
• tabory - wachmistrz

Nazwy dla II grupy (specjalistów):

• majster wojskowy
• sierżant sanitarny
• sierżant weterynaryjny

Nazwa dla III grupy

• sierżant administracyjny

Nazwa dla IV grupy

• sierżant orkiestrant

Starszy sierżant

Stopień starszego sierżanta jest najczęściej przypisany dla szefa kompanii (odpowiednio szefa szwadronu, baterii).
Jest to stanowisko bardzo odpowiedzialne i uświęcone długoletnią tradycją. Zadaniem szefa kompani jest dbanie o zaplecze kompani, zwanej, przynajmniej w tamtych czasach (ale i dzisiaj) gospodarką. Kompania to najmniejsza komórka administracji wojskowej.

Odmienna nazwy rangi w broniach:

• kawaleria - starszy wachmistrz
• artyleria - starszy ogniomistrz
• żandarmeria - starszy wachmistrz
• tabory - starszy wachmistrz

Nazwa dla II grupy (specjalistów):

• starszy majster wojskowy
• starszy sierżant sanitarny
• starszy sierżant weterynaryjny

Nazwa dla III grupy

• starszy sierżant administracyjny

Nazwa dla IV grupy

• starszy sierżant orkiestrant

Chorąży

Stopień chorążego przechodził podczas 20 lat ewolucję.

Z powodu chronicznych braków kadrowych na stanowiska oficerskie w 1920 roku powoływano doświadczonych podoficerów. Z przyczyn braku formalnego wykształcenia, podoficerowie ci otrzymali stopień chorążego. Chorąży pełnił służbę oficerską, podlegał karom dyscyplinarnym i służbowym jak oficer i miał oficerskie przywileje.

Demobilizacja przyniosła likwidacje "korpusu" chorążych. W pierwszej połowie 1922 roku wprowadzono przepisy, które dopuszczały mianowanie chorążego w służbie czynnej do rangi podporucznika jeżeli posiadał wykształcenie co najmniej w zakresie szkoły powszechnej, kwalifikacje moralne oraz służbowe bez zarzutu. Ponadto chorąży musieli spełnić także przynajmniej jeden z następujących warunków:
 - przesłużenie w linii na froncie 12 miesięcy;
 - odznaczenie krzyżem Virtutti Militari;
 - otrzymanie rany na froncie.

Ostatecznie w 1923 roku stopień ten zaliczono do podoficerskiego. Dla chorążych pozostałych w służbie ustalono etaty. Liczba chorążych stopniowa malała z powodu braku awansów na ten stopień, osiągając liczbę około 350.

W rok 1935 nastąpiły kolejne zmiany. Ponownie rozpoczęto awanse na ten stopień. Nie było to jednak łatwe. Kandydata czekał egzamin przed specjalną komisją. Liczba chorążych w 1939 podniosła się do około 450 (pomimo naturalnych ubytków żołnierzy awansowanych w latach 1920-1922)

Nazwy dla II grupy (specjalistów):

• werkmistrz
• zbrojmistrz dla rusznikarzy, puszkarzy, pirotechników

Nazwa dla III grupy

• chorążego administracyjny

Nazwa dla IV grupy

• chorążego orkiestrant

Podchorążowie

Żołnierzy tytułowano się wedle posiadanego stopnia wojskowego a podchorążego i podchorążego rezerwy ponadto przez dodanie do stopnia wojskowego tytułu; "podchorąży" lub "podchorąży rezerwy".

Specjaliści, niezależnie od rodzaju broni mieli własne nazewnictwo rang.

Dodatkowo podchorązowie mogli byc awansowani na stopnie:

• starszego szeregowca - po ukończeniu okresu podstawowego wyszkolenia żołnierskiego (wstępnego),
• kaprala - w ciągu kursu unitarnego lub analogicznego wyszkolenia wojskowego w szkole podchorążych sanitarnych,
• plutonowego - po ukończeniu z postępem co najmniej bardzo dobrym kursu unitarnego lub analogicznego wyszkolenia wojskowego w szkole podchorążych sanitarnych,
• sierżanta - po ukończeniu z postępem co najmniej dobrym pierwszego roku nauk w szkole podchorążych piechoty, kawalerji, artylerji, lotnictwa i inżynierji lub trzeciego roku nauk w szkole podchorążych sanitarnych,
• starszego sierżanta po ukończeniu z postępem co najmniej dobrym drugiego roku nauk w szkole podchorążych inżynierji, lub piątego roku nauk w szkole podchorążych sanitarnych.