Rangi szeregowych

Szeregowiec

To najniższy stopień w wojsku. Każdy żołnierz "na dzień dobry" (czyli po wcieleniu do służby czynnej) zostawał szeregowcem.

Odmienna nazwy rangi w rodzajach wojsk:

• formacje legionowe ^*) - legionista
• piechota - strzelec
• kawaleria
  • szwoleżerowie - szwoleżer
  • ułani - ułan
  • strzelec konny - strzelec
• artyleria - kanonier
• saperzy - saper
• broń pancerna - strzelec ^**)

^*) określone szczególnym zarządzeniem Minister Spraw Wojskowych

^**) dane sprzeczne, w/g innych w broni pancernej obowiązywał stopień pancerny

Starszy szeregowiec

W miarę zapotrzebowania szeregowiec mógł awansować na st. szeregowca. W drużynie piechoty ilość etatów st. szeregowca była ograniczona do 2 - ich zadaniem było kontrolowanie wykonywania rozkazów, ustawienia celowników i stanu amunicji kolegów. Do awansu na stopień starszego szeregowca wymagana była poprawna znajomość języka polskiego w słowie i piśmie, oraz umiejętność rachowania w zakresie elementarnym.

Odmienna nazwy rangi w rodzajach wojsk:

• formacje legionowe - starszy legionista
• piechota - starszy strzelec
• kawaleria
  • szwoleżerowie - starszy szwoleżer
  • ułani - starszy ułan
  • strzelec konny - starszy strzelec
• artyleria - bombardier
• saperzy - starszy saper
• broń pancerna - starszy strzelec ^*)

^*) dane sprzeczne, w/g innych w broni pancernej obowiązywał stopień starszy pancerny

Kapral

Kapral to najniższy stopień podoficerski. Kapralami byli żołnierze zasadniczej służby wojskowej po półrocznym kursie. W piechocie najczęściej byli zastępcami dowódców drużyn lub dowódcami ckm. W kawalerii pełnili funkcję sekcyjnych (wspólnie ze starszymi szeregowcami). Do awansu na stopień kaprala wymagana była poprawna znajomość języka polskiego w słowie i piśmie oraz umiejętność rachowania w zakresie elementarnym.

Istniały też etaty służby kontraktowej dla rangi kaprala.

Odmienna nazwy rangi w broniach:

• żandarmeria - żandarm

Nazwy dla II grupy (specjalistów):

• podmajster wojskowy
• kapral sanitarny
• kapral weterynaryjny

Nazwa dla III grupy

• kapral administracyjny

Nazwa dla IV grupy

• kapral orkiestrant

Plutonowy

Plutonowy to najniższy stopień podoficera zawodowego. W piechocie dowodził liczną drużyną, w artylerii - działonem. Do awansu na stopień plutonowego wymagano ukończenia z pomyślnym wynikiem co najmniej szkoły powszechnej stopnia I (równorzędnej) lub też całkowitego kursu przymusowego nauczania w wojsku.

Odmienna nazwy rangi w broniach:

• żandarmeria - starszy żandarm

Nazwy dla II grupy (specjalistów):

• młodszy majster wojskowy
• plutonowy sanitarny
• plutonowy weterynaryjny

Nazwa dla III grupy

• plutonowy administracyjny

Nazwa dla IV grupy

• plutonowy orkiestrant

Sierżant

Sierżant to najczęściej zastępca dowódcy plutonu, podoficer gospodarczy itp. Do awansu na stopień sierżanta wymagano ukończenia z pomyślnym wynikiem najmniej szkoły powszechnej stopnia III (równorzędnej) lub ukończenie z wynikiem pomyślnym szkoły podoficerskiej ogólnej lub danego rodzaju wojska (było to  jest równoznaczne z ukończeniem szkoły powszechnej stopnia III).

Odmienna nazwy rangi w broniach:

• kawaleria - wachmistrz
• artyleria - ogniomistrz
• żandarmeria - wachmistrz
• tabory - wachmistrz

Nazwy dla II grupy (specjalistów):

• majster wojskowy
• sierżant sanitarny
• sierżant weterynaryjny

Nazwa dla III grupy

• sierżant administracyjny

Nazwa dla IV grupy

• sierżant orkiestrant

Starszy sierżant

Stopień starszego sierżanta jest najczęściej przypisany dla szefa kompanii (odpowiednio szefa szwadronu, baterii).
Jest to stanowisko bardzo odpowiedzialne i uświęcone długoletnią tradycją. Zadaniem szefa kompanii jest dbanie o zaplecze kompanii, zwanej, przynajmniej w tamtych czasach (ale i dzisiaj) gospodarką. Kompania to najmniejsza komórka administracji wojskowej.

Odmienna nazwy rangi w broniach:

• kawaleria - starszy wachmistrz
• artyleria - starszy ogniomistrz
• żandarmeria - starszy wachmistrz
• tabory - starszy wachmistrz

Nazwa dla II grupy (specjalistów):

• starszy majster wojskowy
• starszy sierżant sanitarny
• starszy sierżant weterynaryjny

Nazwa dla III grupy

• starszy sierżant administracyjny

Nazwa dla IV grupy

• starszy sierżant orkiestrant

Chorąży

Stopień chorążego przechodził podczas 20 lat ewolucję.

Z powodu chronicznych braków kadrowych na stanowiska oficerskie w 1920 roku powoływano doświadczonych podoficerów. Z przyczyn braku formalnego wykształcenia, podoficerowie ci otrzymali stopień chorążego. Chorąży pełnił służbę oficerską, podlegał karom dyscyplinarnym i służbowym jak oficer i miał oficerskie przywileje.

Demobilizacja przyniosła likwidacje "korpusu" chorążych. W pierwszej połowie 1922 roku wprowadzono przepisy, które dopuszczały mianowanie chorążego w służbie czynnej do rangi podporucznika jeżeli posiadał wykształcenie co najmniej w zakresie szkoły powszechnej, kwalifikacje moralne oraz służbowe bez zarzutu. Ponadto chorąży musieli spełnić także przynajmniej jeden z następujących warunków:
 - przesłużenie w linii na froncie 12 miesięcy;
 - odznaczenie krzyżem Virtutti Militari;
 - otrzymanie rany na froncie.

Ostatecznie w 1923 roku stopień ten zaliczono do podoficerskiego. Dla chorążych pozostałych w służbie ustalono etaty. Liczba chorążych stopniowa malała z powodu braku awansów na ten stopień, osiągając liczbę około 350.

W rok 1935 nastąpiły kolejne zmiany. Ponownie rozpoczęto awanse na ten stopień. Nie było to jednak łatwe. Kandydata czekał egzamin przed specjalną komisją. Liczba chorążych w 1939 podniosła się do około 450 (pomimo naturalnych ubytków żołnierzy awansowanych w latach 1920-1922)

Nazwy dla II grupy (specjalistów):

• werkmistrz (słowo to oznacza zarządzający warsztatem)
• zbrojmistrz dla rusznikarzy, puszkarzy, pirotechników

Nazwa dla III grupy

• chorążego administracyjny

Nazwa dla IV grupy

• chorążego orkiestrant

Podchorążowie

1919 - 1922

W latach 1919 - 1922 była to ranga podoficerska pomiedzy sierżantem i starszym sierżantem, ustanowiony na czas wojny, jako stopień przejściowy do uzyskania stopnia oficerskiego. Podchorążym przysługiwały towarzyskie prawa oficerskie.

od 1922

Od roku 1922 podchorąży to uczeń szkołu oficerskiej (w uczelniach innych państw jego opowiednikem jest kadet). Na koniec nauki, po złożeniu egzaminów, podchorąży otrzymywał nominację na oficera (podporucznika, czasem porucznika lub nawet kapitana)

Podchorąży, który nie złożył egzaminów, ale też absolwent szkoły wyższej, po przeszkoleniu wojskowym, przechodził do rezerwy jako podchorąży rezerwy. Nie był oficerem, ale w razie wojny mogł nimi zostać, lub zajmować oficerskie etaty. Po kilku ćwiczeniach rezerwy i pozytywnej ocenie móg zostac awansowany na stopień podporucznika rezerwy

Żołnierzy tytułowano się wedle posiadanego stopnia wojskowego a podchorążego i podchorążego rezerwy ponadto przez dodanie do stopnia wojskowego tytułu; "podchorąży" lub "podchorąży rezerwy", na przykład plutonowy podchorąży rezerwy

Specjaliści, niezależnie od rodzaju broni mieli własne nazewnictwo rang.

Dodatkowo podchorążowie szkoły oficerskej mogli być awansowani na stopnie:

• starszego szeregowca - po ukończeniu okresu podstawowego wyszkolenia żołnierskiego (wstępnego),
• kaprala - w ciągu kursu unitarnego lub analogicznego wyszkolenia wojskowego w szkole podchorążych sanitarnych,
• plutonowego - po ukończeniu z postępem co najmniej bardzo dobrym kursu unitarnego lub analogicznego wyszkolenia wojskowego w szkole podchorążych sanitarnych,
• sierżanta - po ukończeniu z postępem co najmniej dobrym pierwszego roku nauk w szkole podchorążych piechoty, kawalerji, artylerji, lotnictwa i inżynierji lub trzeciego roku nauk w szkole podchorążych sanitarnych,
• starszego sierżanta po ukończeniu z postępem co najmniej dobrym drugiego roku nauk w szkole podchorążych inżynierii, lub piątego roku nauk w szkole podchorążych sanitarnych.