opracował ppłk dr Krzysztof M. GAJ
Batalion pancerny – oddział[1] broni pancernych, występujący w organizacji pokojowej Wojska Polskiego II RP, w latach 1935-1939.
Bataliony zostały powołane rozkazem Dowództwa Broni Pancernych MSWojsk. z 26 lutego 1935 o przemianowaniu i o organizacji 4 nowych batalionów pancernych.
11 Batalion Pancerny otrzymał swą nazwę jesienią 1937 roku. Jednostka ta powstała jesienią 1930 roku pod nazwą Doświadczalna Grupa Pancerno-Motorowa. W latach 1931-34 wchodziła w skład 3 Pułku Pancernego. Wiosną 1934 roku została przeniesiona do Modlina i włączona w skład Centrum Wyszkolenia Czołgów i Samochodów Pancernych (późniejsze Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych) jako Doświadczalny Batalion Pancerno-Motorowy, potem - Batalion Doświadczalny. W dokumentach stosowano naprzemiennie nazwy: 11. Batalion Pancerny i Batalion Doświadczalny. W planach rozbudowy broni pancernych Baon miał być przeformowany w pułk o nazwie: 11. Pułk Pancerny (Doświadczalny). Miało to nastąpić już w roku budżetowym 1939-40.
Była to jednostka wojskowa "czasu P" spełniająca zadania mobilizacyjne wobec oddziałów i pododdziałów broni pancernej "czasu W" w II Rzeczypospolitej.
W okresie pokoju spełniała również zadania organizacyjne i szkoleniowe.
Organizacja batalionu pancernego w latach 1935-1939 była zróżnicowana.
Stałe elementy w organizacji batalionu to:
- dowództwo
- kwatermistrzostwo
- pluton łączności
- kompania gospodarcza
- park pancerny (ze składnicą, warsztatem i warsztatem szkolnym)
Ponadto w skład batalionu wchodziły pododdziały starszego i młodszego rocznika:
W batalionach 1-6, 8 i 10 jako element dowodzenia posredni między dowódcą batalionu a tzw. oddziałami starszego rocznika występowało Dowództwo oddziałów starszego rocznika. Podobnym elementem były Dowództwa oddziałów młodszego rocznika, które występowały w batalionach 1-8. Pododdziały starszego rocznika to:
- kompania czołgów lekkich "V" (11 Baonie);
- kompania czołgów lekkich 7TP (po dwie w 2 i 3 Baonie);
- kompania czołgów mieszanych (w 2 Baonie);
- kompania czołgów rozpoznawczych (po dwie w 1 i 5 Baonie, po jednej w baonach 2, 4, 6, 8, 10 i 12);
- kompania czołgów rozpoznawczych C.W.Br.Panc. (różniąca się nieco od w/w);
- szwadron pancerny wz.29 (w Baonie Doswiadczalnym);
- szwadron pancerny wz.34 (po jednym w baonach: 1, 4-8, 12);
- kompania specjalna (po jednej w baonach 2 i 3);
- kolumna samochodowa (po dwie w baonach: 3, 8, 10 i 11, po jednek w baonach: 1, 2, 4-7);
- wydzielony szwadron pancerny w Wilnie (jako pododdział 7 Baonu w Grodnie) - w rozkazach dziennych 7 Baonu równolegle używano 3 nazw tego pododdziału: wydzielona kompania TK, wydzielony szwadron pancerny, wydzielony dywizjon pancerny.
Ponadto baony posiadały plutony przewozwe DOK. Wchodziły one w skład kompanii gospodarczych, a tylko w kadrze 9 Baonu pluton ten był samodzielny. Prócz tego w 7 Baonie występował wydzielony pluton przewozowy OWar Wilno.
Pododdziały młodszego rocznika to:
- kompania pancerna (na sam.panc.wz.34 i czołgach TK) - po jednej w baonach: 1, 4-7, 8, 12; dwie w 7 Baonie.
- kompania pancerna (na czołgach FT-17 i czołgach TK) - w 2 Baonie;
- kompania pancerna (na czołgach 7TP) - w 3 Baonie;
- kompania szkolna dla małoletnich - w 2 Baonie;
- kompania szkolna - po jednej w baonach 1-8, 10 i 12;
- kompania motorowa typ I - po jednej w baonach: 1-5, 7-8;
- kompania motorowa typ III w 6 Baonie;
- kompania JHP - w Kadrze 9 Batalionu Pancernego
- pluton Junackich Hufców Pracy - w baonach 1-8, 10 i 11.
| pododdział |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  | |
 | dowództwo | x | x | x | x | x | x | x | x | x | x | x | x |
| kwatermistrzostwo | x | x | x | x | x | x | x | x | x | x | x | x | |
| pluton łączności | x | x | x | x | x | x | x | x | x | x | x | x | |
| kompania gospodarcza | x | x | x | x | x | x | x | x | x | x | x | x | |
| park pancerny (ze składnicą, warsztatem i warsztatem szkolnym) | x | x | x | x | x | x | x | x | x | x | x | x | |
 | dowództwo oddziałów starszego rocznika | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | ||||
| kompania czołgów lekkich "V" | 1 | ||||||||||||
| kompania czołgów lekkich 7TP | 2 | 2 | |||||||||||
| kompania czołgów mieszanych | 1 | ||||||||||||
| kompania czołgów rozpoznawczych | 2 | 1 | 1 | 2 | 1 | 1 | 1 | 1[2] | 1 | ||||
| szwadron pancerny wz.29 | 1 | ||||||||||||
| szwadron pancerny wz.34 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | ||||||
| kompania specjalna | 1 | 1 | |||||||||||
| kolumna samochodowa | 1 | 1 | 2 | 1 | 1 | 1 | 1 | 2 | 2 | 2 | |||
| wydzielony szwadron pancerny w Wilnie[3] | 1 | ||||||||||||
| plutony przewozowe DOK (samodzielne) | 1[4] | 1 | |||||||||||
| plutony przewozowe DOK (w składzie kompanii gospodarczej) | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1[5] | 1 | 1 | 1 | ||
 | dowództwa oddziałów młodszego rocznika | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | ||||
| kompania pancerna (na sam.panc.wz.34 i czołgach TK) | 1 | 1 | 1 | 1 | 2 | 1 | 1 | ||||||
| kompania pancerna (na czołgach FT-17 i czołgach TK[6] | 1 | ||||||||||||
| kompania pancerna (na czołgach 7TP) | 1 | ||||||||||||
| kompania szkolna dla małoletnich | 1 | ||||||||||||
| kompania motorowa typ I | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | ||||||
| kompania motorowa typ III | 1 | ||||||||||||
| kompania JHP | 1 | ||||||||||||
| pluton Junackich Hufców Pracy | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | |||
Etat przewidywał 14...54 oficerów, 45...260 podoficerów zawodowych i nadterminowych, 72...461 strzelców stanu stałego[7], około 90...280 strzelców stanu zmiennego[8], a także 11 osób personelu cywilnego, 11...40 pracowników kadry JHP oraz 40...160 junaków JHP.
W roku 1939 stany etatowe poszczególnych baonów kształtowały się następująco:
| jednostka | oficerów | podoficerów | szer. stanu stałego | szer. stanu zmiennego | pracownicy cywilni | kadra JHP | junacy | razem |
| 1 Baon | 43 | 154 | 323 | 190 | 11 | 11 | 40 | 772 |
| 2 Baon | 54 | 260 | 461 | 280 | 11 | 11 | 40 | 1117 |
| 3 Baon | 44 | 196 | 382 | 190 | 11 | 11 | 40 | 874 |
| 4 Baon | 39 | 139 | 272 | 190 | 11 | 11 | 40 | 702 |
| 5 Baon | 43 | 154 | 323 | 190 | 11 | 11 | 40 | 772 |
| 6 Baon | 42 | 149 | 298 | 250 | 11 | 11 | 40 | 801 |
| 7 Baon | 52 | 214 | 314 | 230 | 11 | 11 | 40 | 872 |
| 8 Baon | 39 | 147 | 299 | 130 | 11 | 11 | 40 | 677 |
| Kadra 9 Baonu | 14 | 45 | 72 | 0 | 11 | 40 | 160 | 342 |
| 10 Baon | 28 | 94 | 207 | 90 | 11 | 11 | 40 | 481 |
| 11 Baon | 19 | 68 | 194 | 0 | 0 | 11 | 40 | 332 |
| 12 Baon | 32 | 113 | 211 | 130 | 11 | 0 | 0 | 487 |
Podane stany etatowe odnoszą się do okresu VII-VIII 1939, wcześniej kilkakrotnie przeprowadzano niewielkie korekty organizacji baonów pancernych co powodowało, że ich stany etatowe były nieco inne (przeważnie nieco niższe niż w/w).
Bataliony pancerne były jednostkami mobilizującymi pododdziały broni pancernych, przewidziane do sformowania zgodnie z planem operacyjnym "Zachód" lub "Wschód", w opraciu o plan mobilizacyjny "W".
Po zorganizowaniu wymienionych wyżej pododdziałów oraz przekazaniu nadwyżek ludzi sprzętu do ośrodków zapasowych, bataliony były likwidowane.
W zależności od stopnia rozwinięcia oraz ilości i rodzaju posiadanego sprzętu batalion pancerny mógł sformować (mieć jako zadania mobilizacyjne):
1 batalion czołgów lekkich 7-TP lub R-35,
1-3 dywizjonów pancernych,
1-3 samodzielne kompanie czołgów rozpoznawczych, kompanię czołgów lekkich lub wolnobieżnych (tylko 2 Baon),
1 kolumnę samochodów osobowych dla KG armii,
2-5 kolumn samochodów ciężarowych typu I i II dla armii,
1 krajową kolmnę samochodów ciężarowych dla OK,
1-2 kolumny samochodów sanitarnych dla armii,
1 kolumnę samochodów osobowo-sanitarnych dla OK,
1-2 parki broni pancernych, stałych lub ruchomych,
1 czołówkę reperacyjną (naprawczą).
Ze względów szkoleniowych bataliony pancerne podzielono na 4 typy: typ I posiadał jako sprzęt pancerny czołgi rozpoznawcze i samochody pancerne, typ II posiadał jako sprzęt pancerny tylko czołgi rozpoznawcze, typ III posiadał jako sprzęt pancerny czołgi lekkie i typ IV posiadał jako sprzęt pancerny czołgi lekkie, czołgi rozpoznawcze (i ewentualnie samochody pancerne). (CAW, sygn. I.300.47.5)
Do typu I należały: 1.Batalion Pancerny (Poznań), 4.Batalion Pancerny (Brześć n/ Bugiem), 5.Batalion Pancerny (Kraków), 6.Batalion Pancerny (Lwów), 7.Batalion Pancerny (Grodno) oraz 8.Batalion Pancerny (Bydgoszcz);
Do typu II należał: 10.Batalion Pancerny (Zgierz);
Do typu III należał: 3.Batalion Pancerny (Warszawa);
Do typu IV należały: 2.Batalion Pancerny (Żurawica) i 12.Batalion Pancerny (Łuck).
- 1) Bataliony pancerne były oddziałami, a nie pododdziałami. Dotyczy to wszystkich samodzielnych batalionów. Ponadto warto wiedzieć, że w wielu dokumentach w II RP oddziałami nazywano takie jednostki etatowe, których dowódca miał stopień etatowy kapitan (rotmistrz). Oznaczało to, że np. pluton techniczno-gospodarczy 51 Dyonu Pancernego mógł być niekiedy nazywany oddziałem, gdyż dowodził nim por. br. panc. Roman Proszek (stopień etatowy: kapitan).
- 2) Kompania czołgów rozpoznawczych C.W.Br.Panc. - różniąca się nieco od pozostałych kompanii czołgów rozpoznawczych (brak ordynansów).
- 3) W rozkazach dziennych 7 Baonu równolegle używano 3 nazw tego pododdziału: wydzielona kompania TK, wydzielony szwadron pancerny, wydzielony dywizjon pancerny. Ta ostatnia nazwa wskazuje na bliskość wprowadzenia nowej organizacji broni pancernych, w której dotychczasowe baony planowano przeformować na pułki pancerne, a w ich składzie sformować baony czołgów lekkich (3-kompanijne), baony czołgów mieszanych (2-kompanijne) i dywizjony pancerne (2-szwadronowe). Więcej na ten temat w: Niewęgłowska Aneta [red.], Wojskowość - Bezpieczeństwo - Wychowanie. Księga jubileuszowa Profesora Lecha Wyszczelskiego w 70. rocznicę urodzin., Siedlce 2012, s.409-429, ISBN 978-83-923429-7-7.
- 4) Wydzielony pluton przewozowy OWar Wilno.
- 5) Pluton detaszowany do Torunia.
- 6) Kompania zasadniczo szkoliła kontyngent dla dywizjonów pociągów pancernych (drezyny średnie). Prawdopodobnie w niedługim czasie zostałaby zlikwidowana (wraz z planowanym wycofaniem czołgów FT-17 i zastąpienia ich w pociągach pancernych czołgami 7TP).
- 7) Stan stały - żołnierze (przeważnie starszego rocznika) obsadzający stanowiska etatowe w pododdziałach. Ilość stanowisk stanu stałego była ściśle określona etatami.
- 8) Stan zmienny - żołnierze młodszego rocznika, szkoleni w pododdziałach szkolnych (jako uczniowie). Po odbyciu szkolenia kierowani byli do jednostek liniowych na stanowiska etatowe zaliczane do stanu stałego. Ilość stanowisk stanu zmiennego była regulowana zarządzeniami w zależności od potrzeb szkoleniowych. Konieczność obsadzenia większej ilości stanowisk etatowych (tzw. stanu stałego) wpływała na zwiększenie ilości stanowisk stanu zmiennego.