WOJSKO POLSKIE - struktury organizacyjne

z 243

Batalion pancerny - 1935/1939

opracował ppłk dr Krzysztof M. GAJ

Batalion pancerny – oddział[1] broni pancernych, występujący w organizacji pokojowej Wojska Polskiego II RP, w latach 1935-1939.

Bataliony zostały powołane rozkazem Dowództwa Broni Pancernych MSWojsk. z 26 lutego 1935 o przemianowaniu i o organizacji 4 nowych batalionów pancernych.

11 Batalion Pancerny otrzymał swą nazwę jesienią 1937 roku. Jednostka ta powstała jesienią 1930 roku pod nazwą Doświadczalna Grupa Pancerno-Motorowa. W latach 1931-34 wchodziła w skład 3 Pułku Pancernego. Wiosną 1934 roku została przeniesiona do Modlina i włączona w skład Centrum Wyszkolenia Czołgów i Samochodów Pancernych (późniejsze Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych) jako Doświadczalny Batalion Pancerno-Motorowy, potem - Batalion Doświadczalny. W dokumentach stosowano naprzemiennie nazwy: 11. Batalion Pancerny i Batalion Doświadczalny. W planach rozbudowy broni pancernych Baon miał być przeformowany w pułk o nazwie: 11. Pułk Pancerny (Doświadczalny). Miało to nastąpić już w roku budżetowym 1939-40.

Była to jednostka wojskowa "czasu P" spełniająca zadania mobilizacyjne wobec oddziałów i pododdziałów broni pancernej "czasu W" w II Rzeczypospolitej.

W okresie pokoju spełniała również zadania organizacyjne i szkoleniowe.

Organizacja batalionu pancernego w latach 1935-1939 była zróżnicowana.

Stałe elementy w organizacji batalionu to:

  • dowództwo
  • kwatermistrzostwo
  • pluton łączności
  • kompania gospodarcza
  • park pancerny (ze składnicą, warsztatem i warsztatem szkolnym)

Ponadto w skład batalionu wchodziły pododdziały starszego i młodszego rocznika:

W batalionach 1-6, 8 i 10 jako element dowodzenia posredni między dowódcą batalionu a tzw. oddziałami starszego rocznika występowało Dowództwo oddziałów starszego rocznika. Podobnym elementem były Dowództwa oddziałów młodszego rocznika, które występowały w batalionach 1-8. Pododdziały starszego rocznika to:

  • kompania czołgów lekkich "V" (11 Baonie);
  • kompania czołgów lekkich 7TP (po dwie w 2 i 3 Baonie);
  • kompania czołgów mieszanych (w 2 Baonie);
  • kompania czołgów rozpoznawczych (po dwie w 1 i 5 Baonie, po jednej w baonach 2, 4, 6, 8, 10 i 12);
  • kompania czołgów rozpoznawczych C.W.Br.Panc. (różniąca się nieco od w/w);
  • szwadron pancerny wz.29 (w Baonie Doswiadczalnym);
  • szwadron pancerny wz.34 (po jednym w baonach: 1, 4-8, 12);
  • kompania specjalna (po jednej w baonach 2 i 3);
  • kolumna samochodowa (po dwie w baonach: 3, 8, 10 i 11, po jednek w baonach: 1, 2, 4-7);
  • wydzielony szwadron pancerny w Wilnie (jako pododdział 7 Baonu w Grodnie) - w rozkazach dziennych 7 Baonu równolegle używano 3 nazw tego pododdziału: wydzielona kompania TK, wydzielony szwadron pancerny, wydzielony dywizjon pancerny.

Ponadto baony posiadały plutony przewozwe DOK. Wchodziły one w skład kompanii gospodarczych, a tylko w kadrze 9 Baonu pluton ten był samodzielny. Prócz tego w 7 Baonie występował wydzielony pluton przewozowy OWar Wilno.

Pododdziały młodszego rocznika to:

  • kompania pancerna (na sam.panc.wz.34 i czołgach TK) - po jednej w baonach: 1, 4-7, 8, 12;  dwie w 7 Baonie.
  • kompania pancerna (na czołgach FT-17 i czołgach TK) - w 2 Baonie;
  • kompania pancerna (na czołgach 7TP) - w 3 Baonie;
  • kompania szkolna dla małoletnich - w 2 Baonie;
  • kompania szkolna - po jednej w baonach 1-8, 10 i 12;
  • kompania motorowa typ I - po jednej w baonach: 1-5, 7-8;
  • kompania motorowa typ III w 6 Baonie;
  • kompania JHP - w Kadrze 9 Batalionu Pancernego
  • pluton Junackich Hufców Pracy - w baonach 1-8, 10 i 11.
pododdział1 Baon2 Baon3 Baon4 Baon5 Baon6 Baon7 Baon8 BaonKadra 9 Baonu10 Baon11 Baon12 Baon
elementy stałedowództwoxxxxxxxxxxxx
kwatermistrzostwoxxxxxxxxxxxx
pluton łącznościxxxxxxxxxxxx
kompania gospodarczaxxxxxxxxxxxx
park pancerny (ze składnicą, warsztatem i warsztatem szkolnym)xxxxxxxxxxxx
pododdziały starszego rocznikadowództwo oddziałów starszego rocznika111111 1 1  
kompania czołgów lekkich "V"          1 
kompania czołgów lekkich 7TP 22         
kompania czołgów mieszanych 1          
kompania czołgów rozpoznawczych21 121 1 11[2]1
szwadron pancerny wz.29          1 
szwadron pancerny wz.341  11111   1
kompania specjalna 11         
kolumna samochodowa11211112 22 
wydzielony szwadron pancerny w Wilnie[3]      1     
plutony przewozowe DOK (samodzielne)      1[4] 1   
plutony przewozowe DOK (w składzie kompanii gospodarczej)11111111[5] 111
pododdziały młodszego rocznikadowództwa oddziałów młodszego rocznika11111111    
kompania pancerna (na sam.panc.wz.34 i czołgach TK)1  11121   1
kompania pancerna (na czołgach FT-17 i czołgach TK[6] 1          
kompania pancerna (na czołgach 7TP)  1         
kompania szkolna dla małoletnich 1          
kompania motorowa typ I11111 11    
kompania motorowa typ III     1      
kompania JHP        1   
pluton Junackich Hufców Pracy11111111 11 

 

Etat przewidywał 14...54 oficerów, 45...260 podoficerów zawodowych i nadterminowych, 72...461 strzelców stanu stałego[7], około 90...280 strzelców stanu zmiennego[8], a także 11 osób personelu cywilnego, 11...40 pracowników kadry JHP oraz 40...160 junaków JHP.

W roku 1939 stany etatowe poszczególnych baonów kształtowały się następująco:

jednostkaoficerówpodoficerówszer. stanu stałegoszer. stanu zmiennegopracownicy cywilnikadra JHPjunacyrazem
1 Baon43154323190111140772
2 Baon542604612801111401117
3 Baon44196382190111140874
4 Baon39139272190111140702
5 Baon43154323190111140772
6 Baon42149298250111140801
7 Baon52214314230111140872
8 Baon39147299130111140677
Kadra 9 Baonu14457201140160342
10 Baon289420790111140481
11 Baon1968194001140332
12 Baon321132111301100487

Podane stany etatowe odnoszą się do okresu VII-VIII 1939, wcześniej kilkakrotnie przeprowadzano niewielkie korekty organizacji baonów pancernych co powodowało, że ich stany etatowe były nieco inne (przeważnie nieco niższe niż w/w).

Bataliony pancerne były jednostkami mobilizującymi pododdziały broni pancernych, przewidziane do sformowania zgodnie z planem operacyjnym "Zachód" lub "Wschód", w opraciu o plan mobilizacyjny "W".

Po zorganizowaniu wymienionych wyżej pododdziałów oraz przekazaniu nadwyżek ludzi sprzętu do ośrodków zapasowych, bataliony były likwidowane.

W zależności od stopnia rozwinięcia oraz ilości i rodzaju posiadanego sprzętu batalion pancerny mógł sformować (mieć jako zadania mobilizacyjne):

1 batalion czołgów lekkich 7-TP lub R-35,

1-3 dywizjonów pancernych,

1-3 samodzielne kompanie czołgów rozpoznawczych, kompanię czołgów lekkich lub wolnobieżnych (tylko 2 Baon),

1 kolumnę samochodów osobowych dla KG armii,

2-5 kolumn samochodów ciężarowych typu I i II dla armii,

1 krajową kolmnę samochodów ciężarowych dla OK,

1-2 kolumny samochodów sanitarnych dla armii,

1 kolumnę samochodów osobowo-sanitarnych dla OK,

1-2 parki broni pancernych, stałych lub ruchomych,

1 czołówkę reperacyjną (naprawczą).

Ze względów szkoleniowych bataliony pancerne podzielono na 4 typy: typ I posiadał jako sprzęt pancerny czołgi rozpoznawcze i samochody pancerne, typ II posiadał jako sprzęt pancerny tylko czołgi rozpoznawcze, typ III posiadał jako sprzęt pancerny czołgi lekkie i typ IV posiadał jako sprzęt pancerny czołgi lekkie, czołgi rozpoznawcze (i ewentualnie samochody pancerne). (CAW, sygn. I.300.47.5)

Do typu I należały: 1.Batalion Pancerny (Poznań), 4.Batalion Pancerny (Brześć n/ Bugiem), 5.Batalion Pancerny (Kraków), 6.Batalion Pancerny (Lwów), 7.Batalion Pancerny (Grodno) oraz 8.Batalion Pancerny (Bydgoszcz);

Do typu II należał: 10.Batalion Pancerny (Zgierz);

Do typu III należał: 3.Batalion Pancerny (Warszawa);

Do typu IV należały: 2.Batalion Pancerny (Żurawica) i 12.Batalion Pancerny (Łuck).


  • 1) Bataliony pancerne były oddziałami, a nie pododdziałami. Dotyczy to wszystkich samodzielnych batalionów. Ponadto warto wiedzieć, że w wielu dokumentach w II RP oddziałami nazywano takie jednostki etatowe, których dowódca miał stopień etatowy kapitan (rotmistrz). Oznaczało to, że np. pluton techniczno-gospodarczy 51 Dyonu Pancernego mógł być niekiedy nazywany oddziałem, gdyż dowodził nim por. br. panc. Roman Proszek (stopień etatowy: kapitan).
  • 2) Kompania czołgów rozpoznawczych C.W.Br.Panc. - różniąca się nieco od pozostałych kompanii czołgów rozpoznawczych (brak ordynansów).
  • 3) W rozkazach dziennych 7 Baonu równolegle używano 3 nazw tego pododdziału: wydzielona kompania TK, wydzielony szwadron pancerny, wydzielony dywizjon pancerny. Ta ostatnia nazwa wskazuje na bliskość wprowadzenia nowej organizacji broni pancernych, w której dotychczasowe baony planowano przeformować na pułki pancerne, a w ich składzie sformować baony czołgów lekkich (3-kompanijne), baony czołgów mieszanych (2-kompanijne) i dywizjony pancerne (2-szwadronowe). Więcej na ten temat w: Niewęgłowska Aneta [red.], Wojskowość - Bezpieczeństwo - Wychowanie. Księga jubileuszowa Profesora Lecha Wyszczelskiego w 70. rocznicę urodzin., Siedlce 2012, s.409-429, ISBN 978-83-923429-7-7.
  • 4) Wydzielony pluton przewozowy OWar Wilno.
  • 5) Pluton detaszowany do Torunia.
  • 6) Kompania zasadniczo szkoliła kontyngent dla dywizjonów pociągów pancernych (drezyny średnie). Prawdopodobnie w niedługim czasie zostałaby zlikwidowana (wraz z planowanym wycofaniem czołgów FT-17 i zastąpienia ich w pociągach pancernych czołgami 7TP).
  • 7) Stan stały - żołnierze (przeważnie starszego rocznika) obsadzający stanowiska etatowe w pododdziałach. Ilość stanowisk stanu stałego była ściśle określona etatami.
  • 8) Stan zmienny - żołnierze młodszego rocznika, szkoleni w pododdziałach szkolnych (jako uczniowie). Po odbyciu szkolenia kierowani byli do jednostek liniowych na stanowiska etatowe zaliczane do stanu stałego. Ilość stanowisk stanu zmiennego była regulowana zarządzeniami w zależności od potrzeb szkoleniowych. Konieczność obsadzenia większej ilości stanowisk etatowych (tzw. stanu stałego) wpływała na zwiększenie ilości stanowisk stanu zmiennego.
PRZYPISY
z 243
generate time: 0.198 s, memory: 16.99