Pociągi pancerne po mobilizacji

Na podstawie książki "Polska broń pancerna w 1939 roku - organizacja pokojowa i wojenna jednostek" ^[1]

oraz książki "Najlepsza broń, Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja"^[2]

oraz strony Internetowej http://derela.pl/pociagi.htm.

Wszystkie pociągi mobilizowano w/g tego samego schematu. Konkretne etaty wynikały z różnic sprzętowych.

Skład taboru szynowego

Pociąg pancerny składał się z 2 części:

• składu bojowego (w kolejności składu)
  • zestaw drezyn
  • platforma
  • wagon artyleryjski
  • tender (7 ton węgla)
  • parowóz
  • wagon szturmowy (wypadowy)
  • wagon artyleryjski
  • platforma
  • zestaw drezyn
• składu technicznego (w kolejności składu)
  • parowóz
  • tender (7 ton węgla)
  • węglarka (15 ton węgla)
  • cysterna z wodą (20 ton wody)
  • wagon sanitarny (Typu Kd, 4 łóżka)
  • kancelaria (Typu Kd, biurko, 2 łóżka dla sierżanta - szefa i podoficera gospodarczego)
  • 2 wagony dla oficerów (typu Dy, każdy wagon po 3 przedziały mieszkalne, łącznie 5 łóżek)
  • wagon-kuchnia podzielony na część kuchenną i magazyn żywności
    • (ponadetatowo występował w praktyce wagon-magazyn żywnościowy),
  • magazyn (techniczny, mundurowy, broni)
  • warsztat
  • 2 wagony mieszkalne dla podoficerów (typu Kd, każdy wagon 18 łóżek drewnianych)
  • 8 wagonów mieszkalnych dla szeregowców, j.w.
  • 3 platformy (lory) dla sprzętu motorowego
  • magazyn materiałów pędnych (MPS) - pułki do baniek z olejami i smarami oraz podstawy do beczek z paliwem
  • 2 wagony z amunicją (łącznie około 9 ton)

Uwagi do składów

Skład bojowy ulegał zmianom. Na przykład (z powyższej strony), do składów mogła być doczepiona cysterna z wodą, są też zdjęcia, że używano w zestawach drezyn czołgu zapasowego jako 7-dmej drezyny.

Na wyposażeniu pociągu były samochody i motocykle:

• samochód osobowy
• samochód ciężarowy
• 2 samochody terenowe
• 3 motocykle z koszem

Zestawy drezyn

Każdy pociąg miał dwa zestawy drezyn, zestawy mogły być sprzężone z pociągiem.

Każdy zastaw drezyn składał się z 3 drezyn.

Większość zestawów drezyn składała się z: drezyny R i dwóch drezyn typu TK/TKS

Na drezynę R składał się czołg FT-17 na platformie. Silnik czołgu był sprzężony z przekładnią napędowym platformy

Drezyna TK to czołg TK na prowadnicy. W wypadku sprzężenia drezyn TK z R (TK+R lub TK+R+TK) czołg był podniesiony na platformie ponad szynami, cały zestaw był napędzany przez drezynę R. W wypadku samodzielnej jazdy czołg TK opuszczał się gąsienicami na szyny i jechał po nich. Na torze utrzymywała go prowadnica. W razie potrzeby czołg mógł zjechać z prowadnicy. Wszystkie te manewry (obniżenie, podnoszenie, zjazd z prowadnicy, wjazd na prowadnicę) nie wymagały wyjścia załogi czołgu na zewnątrz.

Prawdopodobnie część pociągów dostała dodatkowe prowadnice dla czołgów rozpoznawczych.

Łączność

Łączność wewnętrzna taboru opancerzonego:

• łączność telefoniczna była obsługiwana przez patrol telefoniczny w składzie:
  • dowódca patrolu w wieży dowódcy
  • 3 telefonistów w wagonach artyleryjskich, i w wagonie szturmowym
• łącznie były 4 linie telefoniczne, dodatkowa do kabiny radio w wagonie szturmowym
• dowódca miał do dyspozycji klakson do wydawania sygnałów dźwiękowych oraz możliwość łączność optyczną (3 kolorowe lampki w wagonach).

Łączność z drezynami:

• łączność radiowa radiostacjami RKB
  • jedna w wieży dowódcy (obsługiwany przez dwuosobowy patrol radiotelegraficzny, na zmiany po jednym strzelcu)
  • po jednej w każdym zespole drezyn
• łączność semaforem
• łączność sygnalizatorem świetlnym (światło zielone i czerwone). łączność dwustronna.
• łączność dźwiękowa gwizdem lokomotywy

Łączność z dowództwem zewnętrznym

• przy pomocy radiostacji RKD: patrol radiotelegraficzny w kabinie radio (wewnątrz wagonu szturmowego)

Łączność składu gospodarczego

• telefoniczna, linia budowana przez patrol telefoniczny pomiędzy składem gospodarczym a jakąś centralą (na przykład pociągnięta do telefonów na stacji kolejowej)

Obsada stanowisk

Etat pociągu pancernego zależał wyłącznie od ilości dział i c.k.m. Pozostałe stanowiska były niezmienne.

Niezależnie od oficjalnego etatu (dowódca, poczet dowódcy, drużyna gospodarcza, plutony ogniowe, pluton wypadowy, pluton drezyn, pluton techniczny), w pociągu pancernym interesująca jest obsada poszczególnych wagonów.

Skład opancerzony

parowóz:

• maszynista
• pomocnik maszynisty
• palacz
• nadkonduktor

Razem 4 osoby

wieża dowódcy:

• dowódca
• zastępca
• podoficer strzelniczy,
• dowódca patrolu telefonicznego
• jeden z radiotelegrafistów radiostacji RKB

Razem 5 osób

wagon artyleryjski:

• I pluton ogniowy:
  • dowódca i zastępca (2 osoby)
  • obsada działonów (jeden lub dwa), łącznie 5 lub 10 osób
• obsada c.k.m: dwie osoby na karabin (3-9), łącznie od 6 do 18 osób
• telefonista (1 osoba)
• konduktor (1 osoba)

Razem w wagonie mogło być od 15 do 32 osób

wagon szturmowy:

• pluton wypadowy
  • dowódca, zastępca (2 osoby)
  • 2 patrole drogowo minerskie (7 osób)
  • obsługa c.k.m (4 osoby)
  • drużyna strzelców (15 osób)
• patrol radiotelegraficzny RKD (4 osoby)
• odpoczywający radiotelegrafista radiostacji RKB (odpoczywający^[3])
• 2 sanitariuszy^[4]

Razem 35 osób + prawdopodobnie 2 z plutonu drezyn

drezyny:

• po dwie osoby w drezynie (12 osób)
• dwie osoby (zamiennie: dowódca, zastępca, 2 radiotelegrafistów) w wagonie szturmowy ^[5]

Razem w drezynach 12 osób

drezyny Tatra:

• brak danych etatowych. ilość osób w drezynie to od 3 do 5
  • 13 Pociąg Pancerny miał w drezynach miał w plutonie drezyn dwie drezyny R i dwie drezyny Tatra
  • 15 Pociąg Pancerny miał w drezynach miał w plutonie drezyn tylko dwie drezyny R
• nie wiem jak w przypadku drezyn tatra wyglądała sprawa łączności radiowej

Skład nieopancerzony

Wszyscy pozostali byli w składzie techniczny, w szczególności:

• z dowództwa pociągu
  • lekarz z dowództwa pociągu
  • kierowca samochodu osobowego
  • 3 ordynansów
• z pocztu dowódcy
  • dowódca pocztu dowódcy
  • podoficer sanitarny (dysponował wagonem - izbą chorych)
  • patrol telefoniczny (zewnętrzy)
  • ordynans osobisty
  • załoga zapasowa
• cała drużyna gospodarcza
  • dysponowała 5 wagonami krytymi
• z plutonów ogniowych
  • 2 ordynansów
• z plutony wypadowego
  • ordynans osobisty
• cały pluton techniczny

Kierownik pociągu

Kierownik pociągu, to stanowisko dla mnie zagadkowe. Nie wiem, jakie miał obowiązki i w jakim składzie przebywał. Z jednej strony, jest w etacie sekcji ruchu pocztu dowódcy, z drugiej mógł odpowiadać za obydwa składy i przebywać w składzie technicznym

Moja hipoteza:

Kierownik pociągu był łącznikiem pomiędzy dyżurnymi ruch a dowódcami składów. Kierownik pociągu odpowiadał za przekazanie maszynistom (obydwu składów) informacji o torowisku na wyznaczonej trasie i "rezerwował" tory dla pociągów. Moim zdaniem był w składzie technicznym.

Rola nadkonduktora, konduktora

Oczywiście, nie sprawdzał biletów. Prawdopodobnie kontrolowali stan układu jezdnego oraz w razie potrzeby kontrolowali hamulce wagonów.

Mobilizacja pociągów

Podczas mobilizacji dywizjony pancerne mobilizowały 10 pociągów pancernych

Uwagi

Pociąg pancerny nr 13 otrzymał inny zestaw drezyn, ponieważ kilka miesięcy przed wybuchem wojny wszystkie drezyny pancerne przewidziane dla pociągu nr 13 (dwie drezyny R z czołgami FT i pięć drezyn TK z tankietkami TK-3) zostały oddane do dyspozycji Armii Pomorze, dla wzmocnienia obrony mostu w Tczewie (za http://derela.pl/gspl.htm#drais)

Pociąg pancerny nr 15 podczas mobilizacji otrzymał inny wagon niż planowano (z haubicą). Wagon był pozostałością po dwóch pociągach pancernych, które były na stanach dywizjonów przez większą część dwudziestolecia międzywojennego (było to 12 pociągów pancernych, początkowo w 6-ciu dywizjonach). Również pluton drezyn pancernych ograniczył się tylko do dwóch drezyn Tatra (za http://derela.pl/smiercpl.htm#drais)