Duszpasterstwo wojskowe

Dziękuję M-i z forum DWS za uwagi i konsultację

II Rzeczpospolita była państwem wielowyznaniowym. Oficjalny udział religii w życiu społecznym odzwierciedlony był również w wojsku: przysięga żołnierska przyjmowana była przez kapłanów odpowiedniego wyznania, a duszpasterze posiadali etaty i stopnie wojskowe.

Duchowieństwo wojskowe otrzymało stopnie oficerskie na podstawie dekretu Prezydenta RP z 12 marca 1927 roku o służbie wojskowej oficerów^[1], a duchowieństwo wojskowe wchodziło w skład korpusu oficerskiego wojska i marynarki wojennej.^[2]

Rota przysięgi żołnierskiej

Katolicy

Przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu, w Trójcy Świętej Jedynemu być wiernym Ojczyźnie mej, Rzeczypospolitej Polskiej, chorągwi wojskowych nigdy nie odstąpić, stać na straży konstytucji i honoru żołnierza polskiego, prawu i Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej być uległym, rozkazy dowódców i przełożonych wiernie wykonywać, tajemnic wojskowych strzec, za sprawę Ojczyzny mej walczyć do ostatniego tchu w piersiach i w ogóle tak postępować, abym mógł żyć i umierać jak prawy żołnierz polski.

Tak mi dopomóż Bóg i święta Syna jego męka. Amen.

Inni chrześcijanie

Przysięgam Bogu Wszechmogącemu być wiernym Ojczyźnie mej, Rzeczypospolitej Polskiej, chorągwi wojskowych nigdy nie odstąpić, stać na straży konstytucji i honoru żołnierza polskiego, prawu i Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej być uległym, rozkazy dowódców i przełożonych wiernie wykonywać, tajemnic wojskowych strzec, za sprawę Ojczyzny mej walczyć do ostatniego tchu w piersiach i w ogóle tak postępować, abym mógł żyć i umierać jak prawy żołnierz polski.

Tak mi dopomóż Bóg. Amen.

Muzułmanie

Przysięgam Panu Bogu Jedynemu być wiernym Ojczyźnie mej, Rzeczypospolitej Polskiej, chorągwi wojskowych nigdy nie odstąpić, stać na straży konstytucji i honoru żołnierza polskiego, prawu i Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej być uległym, rozkazy dowódców i przełożonych wiernie wykonywać, tajemnic wojskowych strzec, za sprawę Ojczyzny mej walczyć do ostatniego tchu w piersiach i w ogóle tak postępować, abym mógł żyć i umierać jak prawy żołnierz polski.

Bereetjum Mine Allachivy Veresulini illeclezine a hetdeteum minel masiurkine BilWałłagi, Tałłagi, Amin.

Bezwyznaniowcy

Przysięgam być wiernym Ojczyźnie mej, Rzeczypospolitej Polskiej, chorągwi wojskowych nigdy nie odstąpić, stać na straży konstytucji i honoru żołnierza polskiego, prawu i Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej być uległym, rozkazy dowódców i przełożonych wiernie wykonywać, tajemnic wojskowych strzec, za sprawę Ojczyzny mej walczyć do ostatniego tchu w piersiach i w ogóle tak postępować, abym mógł żyć i umierać jak prawy żołnierz polski.

Mennonici

Mennonici, których obowiązywał zakaz składania przysiąg, podawali rękę oficerowi który oświadczał:

Wierzę Wam, że w każdej okoliczności, zachowacie się jak prawi żołnierze. Na znak wzajemnego zaufania, podajcie mi ręce.

Wyznania religijne w w rzeczywistości nie były równoprawne. Szczególnie wyróżnione było wyznanie katolickie składające się z Kościoła rzymskokatolickiego oraz trzech kościołów uznających biskupa Rzymu za swego zwierzchnika: Kościoła grekokatolickiego, Kościoła ormiańskiego i Kościoła obrządku bizantyjsko-katolickiego.

Duszpasterstwo Katolickie

Rangi duchownych katolickich
Wyznanie	rzymsko katolickie	greko katolickie
	biskup polowy
	dziekan generalny
	dziekan
	proboszcz
	starszy kapelan	naczelny kapelan grekokatolicki
	kapelan	kapelan

Na czele duszpasterstwa katolickiego stał Ordynariat Polowy WP. Jego pracami kierował biskup polowy (od 1933 bp Józef Gawlina) mający do pomocy kanclerza, notariuszy (księży) i pracowników cywilnych.

Ordynariat Polowy kierował 11 dekanatami rzymskokatolickimi i 1 dekanatem grekokatolickim.

Wyznanie rzymskokatolickie obejmowało 10 dekanatów przy każdym dowództwie DOK i dekanat przy Dowództwie KOP (od 1937). Sprawą trochę niejasną jest Marynarka Wojenne. W internecie znalazłem dane, że był dekanat morski. Z innych informacji wynika, że był albo kapelan przy dowództwie MW, albo Kapelan Floty. Ponieważ st.kapelan Władysław Miegoń - który niekwestionowanie stał na czele duszpasterstwa MW był budowniczym kościoła garnizonowego w Gdyni zdecydowałem, że do czasu rozstrzygnięcia parafię Gdynia wydzielę spod dekanatu Toruńskiego. Możliwe jednak, że Kapelan Floty podlegał dziekanowi toruńskiemu (w/g danych z 1930 r.). Wszystko to mogło ulec zmianie w momencie utworzenia Obszaru Nadmorskiego - wydzielonego z VIII DOK

Na czele dekanatu stał dziekan, mający do pomocy kancelistę (urzędnik państwowy III stopnia). Dziekani podlegali biskupowi polowemu pod względem duszpasterstwa i dowódcy DOK (i równorzędnych) w sprawach administracyjno-wojskowych.

Na poziomie garnizonów były parafie wojskowe z proboszczem na czele (w niektórych opracowaniach są błędne informacje, że parafie były przypisane do dywizji - to były raczej przypadkowe zbieżności). Granice parafii były tak wyznaczone, żeby ułatwić kontakt kapłanów z wiernymi i nie pokrywały się z granicami administracji wojskowej. Proboszcz miał do pomocy kapelanów pomocniczych. Kapłani wojskowi swą opieką obejmowali żołnierzy zawodowych z rodzinami oraz żołnierzy służby zasadniczej. Oprócz jednostek wojskowych kapelani opiekowali się żołnierzami w więzieniach (aresztach) i szpitalach. W czynnej służbie było około 250 kapelanów etatowych.

Od lat 30 kapelni (przynajmniej w jednostkach kawalerii) udawali się z żołnierzami na manewry.

Łącznie było 71 parafii (w tym 4 w Warszawie)

Lista parafii (za Wikipedia):

Dodatkowo istniało stanowisko kapelana przybocznego Prezydenta RP (w 1939 dziekan ks. Jan Humpola).

Wyznanie grekokatolickie należało do jednego z czterech wyznań katolickich i obejmowało głównie Ukraińców. Obrządek grekokatolicki obejmował 8 parafii wojskowych:

• Jarosław,
• Kraków,
• Lwów,
• Łódź,
• Poznań,
• Przemyśl,
• Stanisławów,
• Warszawa.

Oprócz etatowych kapelanów byli też nieetatowi duszpasterze wojskowi

Duszpasterstwo Wyznania Ewangelickiego

Rangi duchownych wyznania ewangelickiego
	senior
	proboszcz
	starszy kapelan
	kapelan

Duszpasterstwo Ewangelickie obejmowało wyznanie Ewangelicko-Augsburskie i Ewangelicko-Reformowalne. Dla duszpasterstwa Ewangelickiego przewidziano 7 etatów. Zwierzchnikiem był szef Głównego Urzędu Duszpasterstwa Wyznania Ewangelicko-Augsburskiego (etatowo w randze seniora).

Przy 5 Dowództwach Okręgu Korpusy (III, V, VI, VII i IX) byli szefowie Duszpasterstwa Ewangelickiego OK z Kościoła Ewangelicko-Augsuburskiego, a przy VIII DOK szef Duszpasterstwa Ewangelickiego OK z Kościoła Ewangelicko-Reformowalnego (w W 1939 r. był nim ks. starszy kapelan Jan Józef Potocki).

Żołnierze wyznania ewangelicko-reformowalnego przy braku dostępu do kapelanów swojego wyznania korzystali z posługi kapelanów Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. Oprócz etatowych kapelanów byli kapelani pomocniczy (skierowani do pracy z żołnierzami przez swych zwierzchników, ale poza etatami wojskowymi - zazwyczaj w oczekiwaniu na załatwienie formalności związane z nowym etatem i nadaniem stopnia wojskowego)

Duszpasterstwo Wyznania Prawosławnego

Rangi duchownych wyznania prawosławnego
	protopresbiter
	dziekan
	starszy kapelan
	kapelan

Zwierzchnikiem wyznania prawosławnego był szef Głównego Urzędu Duszpasterstwa Wyznania Prawosławnego. Na szczeblu DOK byli szefowie Duszpasterstwa Prawosławnego OK. Duszpasterstwo prawosławne dysponowało 17 etatami. Występował niedobór zawodowych kapelanów (było 14). Niedobór pokrywano wyznaczaniem kapelanów pomocniczych (w 1935 - 12). Liczba żołnierzy wyznania prawosławnego wynosiła około 28 tys.

W 1938 roku ustalono stanowisko biskupa prawosławnego WP, które do wybuchu wojny nie zostało obsadzone. Oprócz Dziekana Okręgów Korpusów byli kapelani rejonowi w garnizonach: Brześć n/B, Katowice, Toruń, Warszawa.

Duszpasterstwo Wyznania Mojżeszowego

Rangi duchownych wyznania mojżeszowego
	naczelny rabin
	starszy rabin I klasy
	starszy rabin II klasy
	rabin

Zwierzchnikiem wyznania mojżeszowego był szef Głównego Urzędu Duszpasterstwa Wyznania Mojżeszowego (w 1939 r. p.o. szefa Głównego Urzędu Wyznania Mojżeszowego - starszy rabin II klasy Baruch Steinberg ).

Na szczeblu DOK byli szef Duszpasterstwa Mojżeszowego OK. W 1939 były stanowiska łączone.

• - DOK II i IX - rabin Joachim Raab
• - DOK IV, VII i VIII - rabin Salomon Drimer
• - DOK I, III i V - rabin dr Natan Rübner
• - DOK VI i X - rabin Boruch Dawid Lieberman

Duszpasterstwo Muzułmańskie

Rangi duchownych wyznania muzułmańskiego
	imam

Z inicjatywy tatarów polskich od 1936 roku wszystkich tatarów , a potem i większość muzułmanów zaczęto przydzielać do 1 Szwadronu w 13 Pułku Ułanów. Szwadron ten zaczęto nazywać Szwadronem Tatarskim. W 1938 roku mianowano jedynego imama w wojsku polskim. Został nim Ali Ismail Woronowicz. Podlegał on w sprawach wojskowo-administracyjnych dowództwu wojskowemu, zaś w sprawach praktyk religijnych Muftiemu Rzeczpospolitej. Imam był prawdopodobnie ulokowany przy dowództwie I Szwadronu 13 Pułku Ułanów. Nie udało mi się ustalić jaka ranga wojskowa została przypisana etatowi imana. Prawdopodobnie nie miał też etatowego pomocnika, a funkcję muezina podczas modlitw pełnił zapewne jeden z żołnierzy.