Struktura pułku piechoty z września 1939

Opracował: Marek Gabryszuk

Pułk piechoty w ogólnym zarysie organizacyjnym został opisany w wielu publikacjach. Dość dokładnie przedstawiono w nich stan uzbrojenia w broń maszynową i wsparcia. Natomiast co do uzbrojenia w broń indywidualną, stanów osobowych, liczby koni i środków transportu narosło sporo nieporozumień. Powszechnie znanymi i powielanymi za PSZ tom I, część I są liczby:
"91 oficerów, 3212 podoficerów i strzelców, 664 konie, 87 rkm, 36 ckm, 27 granatników, 6 moździerzy, 9 dział ppanc, 2 armaty piechoty 75mm."
Błędem powyższego zestawienia jest kompilacja organizacji i stanu uzbrojenia z września 1939 roku ze stanem osobowym i koni nie uwzględniającym korekty do organizacji pułku wynikającej z poprawki L.Dz.2700/org.mob.38. Tymczasem poprawka 2700 przewidywała następujące zmiany w składzie pułku:
  1. skreślenie z plutonu łączności pułku dwóch patroli radiokorespondencyjnych „do łączności z podwładnymi” (stacje N-2/b)
  2. dodanie do plutonów łączności przy dowództwach batalionów po jednym patrolu radiokorespondencyjnym (dotąd baony nie dysponowały własnymi radiostacjami).
  3. dodanie do plutonu pionierów zestawu przeprawowego pułku piechoty; był to zestaw kładki workowej, który uzyskano przez skreślenie plutonów (á 3 zestawy) z kolumn saperskich baonów typ IIb.
  4. Zastąpienie etatu nr 9 nowym etatem, przy czym nowy etat nr 9 to kompania 12 działowa typ I, a stary etat, przewidziany dla pułków rezerwowych otrzymał numer 9a i stał się kompanią ppanc. typ II.
Autorom PSZ umknął fakt, że wprowadzone korekty a w szczególności stworzenie nowych kompanii przeciwpancernych miały wpływ na ogólne zwiększenie liczebności pułków. Poprawka L.Dz.2700 została zatwierdzona w grudniu 1938 roku. Do jednostek wpłynęła już w styczniu 1939 roku. Oficerowie mobilizacyjni otrzymali czas do 1 kwietnia 1939r na realizację jej treści, tzn. przyjęcie na stan nowego sprzętu, reorganizację pododdziałów, i td. Po zakończeniu czynności przygotowawczych dowódcy oddziałów poinformowali o tym przełożonych. Wiadomo, że były opóźnienia i termin gotowości przyjęcia poprawionej organizacji wojennej przesunięto na maj. Gdy informacje o zakończeniu przygotowań spłynęły do O. I SG, wyszedł stamtąd rozkaz formalnego wprowadzenia nowego zestawienia etatowego do organizacji wojennej L.3001/org.mob.36. Jednocześnie stare zestawienie nakazano unieważnić, a unieważnione strony z dokumentów „wyciąć i spalić”. Rozkaz L.Dz.3600/DOK-... o tej treści wpłynął do jednostek 16.V.39r. Od tej daty reorganizacja pułków piechoty została uznana za zakończoną i zaczęła obowiązywać mobilizacja według nowego zestawienia etatowego. Po uwzględnieniu powyższych informacji, należy przyjąć, że do września 1939 roku na potrzeby organizacji wojennej pułku piechoty opracowano 15 etatów pododdziałów, w tym:
dowództwo pułku etat nr 1 Zobacz »
organa kwatermistrzowskie dla jednostek pozabatalionowych etat nr 2 Zobacz »
kompania gospodarcza etat nr 3 Zobacz »
pluton łączności pułku piechoty etat nr 4 Zobacz »
pluton pionierów etat nr 5 Zobacz »
pluton przeciwgazowy etat nr 6 Zobacz »
pluton artylerii piechoty etat nr 7 Zobacz »
bateria artylerii piechoty etat nr 8 Zobacz »
kompania przeciwpancerna typ I etat nr 9 Zobacz »
kompania przeciwpancerna typ II etat nr 9a Zobacz »
kompania zwiadowców pułku piechoty etat nr 10 Zobacz »
dowództwo batalionu strzeleckiego etat nr 11 Zobacz »
kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej etat nr 12 Zobacz »
kompanie strzelecka etat nr 13 Zobacz »
batalion zapasowy etat nr 14 Zobacz »
Do zestawienia struktury pułku wykorzystywano tylko dwanaście z wyżej wymienionych etatów, gdyż etat nr 7 miał występować zamiennie z etatem nr 8, etat nr 9 występował zamiennie z etatem nr 9a, natomiast etatu nr 14 (baon zapasowy) nie wliczano do stanu bojowego pułku.
 
Organizacja pułku piechoty w ogólnej formie była następująca:
  • dowództwo, kwatermistrzostwo i służby (etaty nr 1-3),
  • pododdziały specjalne pułku (etaty nr 4-10),
  • trzy bataliony strzeleckie z dowództwem, kompanią k.m. i b.t., oraz trzema kompaniami strzeleckim w każdym baonie (etaty 11-13).

Bataliony w ramach pułku numerowano liczbami rzymskimi (I, II, III). Kompanie batalionowe numerowano w ramach pułku, oddzielnie kompanie strzeleckie, oddzielnie kompanie k.m. i b.t., i tak:

  • I   baon: 1, 2, 3 kompania strzelecka i 1 kompania k.m. i b.t.
  • II  baon: 4, 5, 6 kompania strzelecka i 2 kompania k.m. i b.t.
  • III baon: 7, 8, 9 kompania strzelecka i 3 kompania k.m. i b.t.
Plutony numerowano liczbami rzymskimi w ramach kompanii (I,II,III...), a drużyny cyframi arabskimi (od 1 do 9). Kompanie i plutony wchodzące w skład pododdziałów specjalnych numerów nie miały.

 

Schemat organizacyjny pułku piechoty:

 

Struktura pułku przewidywała możliwość wariantowania organizacji w zależności od lokalnych możliwości mobilizacyjnych:

Zamiast kompanii 12 działowej kompanii typ I mogła występować kompania 4 działowa typ II:

Zamiast 2 działowego plutonu artylerii piechoty mogła występować 4 działowa bateria:

Teoretyczne zestawienia stanów etatowych dla poszczególnych wariantów były następujące:

  • pułk piechoty z kompanią przeciwpancerną typu I i baterią artylerii
  • pułk piechoty z kompanią przeciwpancerną typu I i plutonem artylerii
  • pułk piechoty z kompanią przeciwpancerną typu II i baterią artylerii
  • pułk piechoty z kompanią przeciwpancerną typu II i plutonem artylerii

Sumaryczne zestawienie etatów dla tych stanów możesz zobaczyć na podstronie: Zobacz »

     ***

 

  Szef Sztabu Główego dążył do maksymalnego wzmocnienia pułków i jednocześnie maksymalnego ujednolicenia struktur. Wobec tego starano się jak najszybciej osiągnąć wariant z kompanią ppanc typ I. Niedostateczna ilość dział p-panc. była powodem przejściowej rezygnacji z wystawienia IV-tych plutonów (na schemacie etatu nr 9 linia przerywana). Kompanie 9 działowe pojawiły się od kwietnia - maja 1939r we wszystkich regularnych pułkach piechoty, częściowo też wystarczyło ich dla pułków rezerowych. Niestety większość pułków rezerwowych nadal miała kompanie typ II liczące po 4 działa. Zorganizowanie pełnych 12 działowych kompanii typ I we wszystkich pułkach, w tym rezerwowych, było jednym z priorytetów przewidzianych na 1940 rok.

   Sformowanie w ramach pułków baterii artylerii piechoty (etat nr 8) do września 1939r okazało się nierealne. Pierwsze sześć baterii miało być zorganizowanych dopiero w 1940 roku. Wystawienie 4 działowych baterii wiązało się z dużym nakładem organizacyjnym i materiałowym. Przechodzenie z etatu nr 7 na nr 8 było o tyle problematyczne, że do wybuchu wojny nie udało się wystawić plutonów armat piechoty dla żadnego z pułków rezerwowych!

  Osobnym problemem był wielki deficyt pistoletów. Zestawienia etatowe przewidywały w uzbrojeniu pułku ponad 120 pistoletów skarbowych. Urealnienie tabel należności związane z istniejącym zasobem poskutkowało tym, że ich ilość zredukowano do niecałych 25% ilości ujętej w etatach. Niewiele lepiej prezentowała się sprawa pistoletów oficerskich. Oficerowie zawodowi mieli obowiązek posiadania plistoletu zakupionego na własny koszt.

Omówione powyżej braki i problemy poskutkowały tym, że organizacja pułków piechoty na wrzesień 1939r w przedstawiała się następująco:

I. Pułk piechoty z kompanią ppanc typ I (bez IV-tego plutonu) i plutonem armat piechoty (po poprawkach do etatu i zmianach uzbrojenia ujętych w tabelach należności)

PUŁKI REGULARNE

ZESTAWIENIE ETATOWE PUŁKU PIECHOTY Z PLUTONEM ARMAT PIECHOTY I KOMPANIĄ PRZECIWPANCERNĄ TYP I PRZEJŚCIOWO BEZ IV-TEGO PLUTONU (WOZY TABOROWE 2-KONNE)
  dowództwo pułku organa kwatermistrzowskiejednostek pozabatalionowych kompania gospodarcza pluton łączności pułku piechoty pluton pionierów pluton przeciwgazowy bateria armat piechoty kompania ppanc. typ I (bez IV plutonu) kompania zwiadowców I. batalion strzelecki II. batalion strzelecki III. batalion strzelecki razem
etat nr: 1 2 3 4 5 6 7 9* 10 11,12,13 11,12,13 11,12,13  
stan osobowy oficerowie 8 2 2 - 1 1 2 4 3 23 23 23 92
podoficerowie 10 7 14 9 11 8 8 24 19 144 144 144 542
szeregowi 27 27 39 36 50 38 38 96 87 774 774 774 2760
razem 45 36 55 45 62 47 48 124 109 941 941 941 3394
etat nr: 1 2 3 4 5 6 7 9* 10 11,12,13 11,12,13 11,12,13  
uzbrojenie pistolety oficerów 7 2 2 - 1 1 2 4 3 23 23 23 91
armata 75mm - - - - - - 2 - - - - - 2
armata ppanc. 37mm - - - - - - - 9 - - - - 9
możdzierz 81mm - - - - - - - - - 2 2 2 6
granatnik 46mm - - - - - - - - - 9 9 9 27
ckm - - - - - - - - - 12 12 12 36
rkm - 2 - - - - - - 4 27 27 27 87
kb z bagnetem - - - - - - - - - 414 414 414 1242
kbk z bagnetem 26 28 26 43 60 45 41 113 98 391 391 391 1653
pistolety skarbowe 0 4 3 2 1 1 5 4 6 30 30 30 122
bagnety 6 2 24 - - - 7 3 2 83 83 83 292
szable - - - - - - - - 45 - - - 45
etat nr: 1 2 3 4 5 6 7 9* 10 11,12,13 11,12,13 11,12,13  
konie wierzchowe
"W"		 pod siodło 9 1 1 1 1 - 14 1 47 - - - 75
pod juki - - - - - - 1 - 2 14 14 14 45
pociągowe
artylerii "AL"		 do dział i jaszczy - - - - - - 24 - - - - - 24
do wozów - - - - - - - - - - - - -
zapas (pod siadłem) - - - - - - - - - - - - -
pociągowe taborowe 10 28 28 7 17 12 3 38 10 136 136 136 561
razem 19 29 29 8 18 12 42 39 57 150 150 150 705
etat nr: 1 2 3 4 5 6 7 9* 10 11,12,13 11,12,13 11,12,13  
środki przewozowe przodki - - - - - - 4 9 - - - - 13
jaszcze - - - - - - 2 - - - - - 2
juki - - - - - - - - 2 - - - 2
wozy radio - - - 1 - - - - - 1 1 1 4
wozy specjalne (taczanki) - - - 1 - - - - - 4 4 4 13
kuchnie polowe - - 2 - - - - 1 1 4 4 4 16
biedki - - - 3 1 - 1 - - 36 36 36 113
bryczki 1 - - - - - - - - - - - 1
wozy taborowe 4 14 10 - 8 6 1 8 4 36 36 36 163
rowery - - - 7 - - - 4 52 6 6 6 81
motocykle 1 - - - - - - - - - - - 1
samochody 1 - - - - - - - - - - - 1
etat nr: 1 2 3 4 5 6 7 9* 10 11,12,13 11,12,13 11,12,13  

Uzbrojenie oficerów nie figurowało w etacie i ewidencji pułku. Każdy oficer był zobowiazany do posiadania osobistego pistoletu, oraz broni białej.
 

Karabiny p-panc. wz.35 nie figurowały w etatach, gdyż były bronią utajnioną. W karabiny ppanc. uzbrojono strzelców wyborowych plutonów strzeleckich /razem w pułku 27/. Nie jest jasne, czy karabiny otrzymali też strzelcy w kompanii zwiadowców.

Kompania przeciwpancerna zredukowana o IV pluton oraz jeden wóz taborowy (amunicyjny), W niektóych pułkach zredukowano też 1 gońca rowerowego

 

     ***

II. Pułk piechoty z kompanią ppanc. typ I (bez IV-tego plutonu) i bez pododdziałów artylerii piechoty

PUŁKI REZERWOWE (razem 6 pułków w dwóch dywizjach piechoty rezerwy)

ZESTAWIENIE ETATOWE PUŁKU PIECHOTY BEZ ARTYLERII PIECHOTY I Z KOMPANIĄ PRZECIWPANCERNĄ TYP I (WOZY TABOROWE 2-KONNE)
  dowództwo pułku organa kwatermistrzowskiejednostek pozabatalionowych kompania gospodarcza pluton łączności pułku piechoty pluton pionierów pluton przeciwgazowy kompania ppanc. typ I (bez IV plutonu) kompania zwiadowców I. batalion strzelecki II. batalion strzelecki III. batalion strzelecki razem
etat nr: 1 2 3 4 5 6 9* 10 11,12,13 11,12,13 11,12,13  
stan osobowy oficerowie 8 2 2 - 1 1 4 3 23 23 23 90
podoficerowie 10 7 14 9 11 8 24 19 144 144 144 534
szeregowi 27 27 39 36 50 38 96 87 774 774 774 2722
razem 45 36 55 45 62 47 124 109 941 941 941 3346
etat nr: 1 2 3 4 5 6 9* 10 11,12,13 11,12,13 11,12,13  
uzbrojenie pistolety oficerów 7 2 2 - 1 1 4 3 23 23 23 89
armata 75mm - - - - - - - - - - - -
armata ppanc. 37mm - - - - - - 9 - - - - 9
możdzierz 81mm - - - - - - - - 2 2 2 6
granatnik 46mm - - - - - - - - 9 9 9 27
ckm - - - - - - - - 12 12 12 36
rkm - 2 - - - - - 4 27 27 27 87
kb z bagnetem - - - - - - - - 414 414 414 1242
kbk z bagnetem 26 28 26 43 60 45 113 98 391 391 391 1612
pistolety skarbowe 6 4 3 2 1 1 4 6 30 30 30 117
bagnety 5 2 24 - - - 3 2 83 83 83 285
szable - - - - - - - 45 - - - 45
etat nr: 1 2 3 4 5 6 9* 10 11,12,13 11,12,13 11,12,13  
konie wierzchowe
"W"		 pod siodło 9 1 1 1 1 - 1 47 - - - 61
pod juki - - - - - - - 2 14 14 14 44
pociągowe taborowe 10 28 28 7 17 12 38 10 136 136 136 558
razem 19 29 29 8 18 12 39 57 150 150 150 663
etat nr: 1 2 3 4 5 6 9* 10 11,12,13 11,12,13 11,12,13  
środki przewozowe przodki - - - - - - 9 - - - - 9
juki - - - - - - - 2 - - - 2
wozy radio - - - 1 - - - - 1 1 1 4
wozy specjalne (taczanki) - - - 1 - - - - 4 4 4 13
kuchnie polowe - - 2 - - - 1 1 4 4 4 16
biedki - - - 3 1 - - - 36 36 36 112
bryczki 1 - - - - - - - - - - 1
wozy taborowe 4 14 10 - 8 6 8 4 36 36 36 162
rowery - - - 7 - - 4 52 6 6 6 81
motocykle 1 - - - - - - - - - - 1
samochody 1 - - - - - - - - - - 1
etat nr: 1 2 3 4 5 6 9* 10 11,12,13 11,12,13 11,12,13  

Uzbrojenie oficerów nie figurowało w etacie i ewidencji pułku. Każdy oficer  był zobowiazany do posiadania osobistego pistoletu oraz broni białej.
 

Karabiny p-panc. wz.35 nie figurowały w etatach, gdyż były bronią utajnioną. W karabiny ppanc. uzbrojono strzelców wyborowych plutonów strzeleckich /razem w pułku 27/.Nie jest jastne, czy karabiny otrzymali też strzelcy w kompanii zwiadowców.

Kompania przeciwpancerna zredukowana o IV pluton oraz jeden wóz taborowy (amunicyjny), W niektóych pułkach zredukowano też 1 gońca rowerowego

     ***

III. Pułk piechoty z kompanią ppanc. typ II i bez pododdziałów artylerii piechoty.

PUŁKI REZERWOWE (18 pułków rezerwowowych dla siedmiu dywizji piechoty rezerwy)

ZESTAWIENIE ETATOWE PUŁKU PIECHOTY BEZ ARMAT PIECHOTY I Z KOMPANIĄ PRZECIWPANCERNĄ TYP II (WOZY TABOROWE 2-KONNE)
  dowództwo pułku organa kwatermistrzowskiejednostek pozabatalionowych kompania gospodarcza pluton łączności pułku piechoty pluton pionierów pluton przeciwgazowy kompania ppanc. typ II kompania zwiadowców I. batalion strzelecki II. batalion strzelecki III. batalion strzelecki razem
etat nr: 1 2 3 4 5 6 9a 10 11,12,13 11,12,13 11,12,13  
stan osobowy oficerowie 8 2 2 - 1 1 3 3 23 23 23 89
podoficerowie 10 7 14 9 11 8 8 19 144 144 144 518
szeregowi 27 27 39 36 50 38 36 87 774 774 774 2662
razem 45 36 55 45 62 47 47 109 941 941 941 3269
etat nr: 1 2 3 4 5 6 9a 10 11,12,13 11,12,13 11,12,13  
uzbrojenie pistolety oficerów 7 2 2 - 1 1 3 3 23 23 23 88
armata 75mm - - - - - - - - - - - -
armata ppanc. 37mm - - - - - - 4 - - - - 4
możdzierz 81mm - - - - - - - - 2 2 2 6
granatnik 46mm - - - - - - - - 9 9 9 27
ckm - - - - - - - - 12 12 12 36
rkm - 2 - - - - - 4 27 27 27 87
kb z bagnetem - - - - - - - - 414 414 414 1242
kbk z bagnetem 26 28 26 43 60 45 43 98 391 391 391 1542
pistolety skarbowe 6 4 3 2 1 1 1 6 30 30 30 114
bagnety 5 2 24 - - - - 2 83 83 83 282
szable - - - - - - - 45 - - - 45
etat nr: 1 2 3 4 5 6 9a 10 11,12,13 11,12,13 11,12,13  
konie wierzchowe
"W"		 pod siodło 9 1 1 1 1 - 1 47 - - - 61
pod juki - - - - - - - 2 14 14 14 44
pociągowe taborowe 10 28 28 7 17 12 12 10 136 136 136 532
razem 19 29 29 8 18 12 13 57 150 150 150 637
etat nr: 1 2 3 4 5 6 9a 10 11,12,13 11,12,13 11,12,13  
środki przewozowe przodki - - - - - - 4 - - - - 4
juki - - - - - - - 2 - - - 2
wozy radio - - - 1 - - - - 1 1 1 4
wozy specjalne (taczanki) - - - 1 - - - - 4 4 4 13
kuchnie polowe - - 2 - - - - 1 4 4 4 15
biedki - - - 3 1 - - - 36 36 36 112
bryczki 1 - - - - - - - - - - 1
wozy taborowe 4 14 10 - 8 6 2 4 36 36 36 156
rowery - - - 7 - - 2 52 6 6 6 79
motocykle 1 - - - - - - - - - - 1
samochody 1 - - - - - - - - - - 1
etat nr: 1 2 3 4 5 6 9a 10 11,12,13 11,12,13 11,12,13  

Uzbrojenie oficerów nie figurowało w etacie i ewidencji pułku. Każdy oficer był zobowiazany do posiadania osobistego pistoletu oraz broni białej.

Karabiny p-panc. wz.35 nie figurowały w etatach, gdyż były bronią utajnioną. W karabiny ppanc. uzbrojono strzelców wyborowych plutonów strzeleckich /razem w pułku 27/.Nie jest jastne, czy karabiny otrzymali też strzelcy w kompanii zwiadowców.

 

     ***

W szczegółach liczebność pułków była jeszcze bardziej zróżnicowana, gdyż dla znacznej części pułków rezerwowych nie wystawiono np. orkierstr, a oprócz tego częściowo trzeba było zastąpić wozy dwukonne wozami jednokonnymi, przez co podniosły się stany osobowe - przybyło w tych pułkach woźniców. Do tego w pięciu pułkach zamiast baonów strzeleckich planowo miały być baony piechoty typu spec. formowane wg. odrębnej organizacji wojennej L.3017. Baony te były słabsze od strzeleckich. W zależności od możliwości lokalnych wystawiano też stanowiska nadetatowe, np. pojawiali się w pułkach dodatkowi oficerowie łączności lub służb. Więcej informacji o różnicach w poszczególnych oddziałach zawiera tabela na stronie głównej pułku piechoty.

Każdy pułk piechoty miał też zapewnione uzupełnienie marszowe, które zgromadzono w baonie marszowym. Ogólna struktura baonu marszowego pułku piechoty wyglądała następująco:

Bataliony marszowe nie dysponowały bronią maszynową i towarzyszącą. Zebrano w nich jedynie żołnierzy przeszkolonych w specjalnościach przewidywanych do uzupełnienia oddziałów liniowych. Poniżej zestawienie stanów etatowych.

  dowódca batalionu I kompnia strzelecka 2 kompania strzelecka 3 kompania strzelecka Kompania k.m. i broni towarzyszącej pluton specjalistów razem
etat nr: 14.A 14.B 14.C 14.D 14.E 14.F  
stan osobowy oficerowie 1 3 3 3 4 4 18
podoficerowie - 9 9 9 8 14 49
szeregowi - 86 86 86 43 68 369
razem 1 98 98 98 55 86 436
etat nr: 14.A 14.B 14.C 14.D 14.E 14.F  
uzbrojenie pistolety oficerów 1 3 3 3 4 4 18
kb z bagnetem - 72 72 72 - - 216
kbk z bagnetem - 21 21 21 49 82 194
bagnety - 2 2 2 2 - 8
szable - - - - - 6 6
etat nr: 14.A 14.B 14.C 14.D 14.E 14.F  

Dowódcą plutonu specjalistów jest najstarszy z oficerów plutonu.

Ordynansi osobiści oficerów ze składu pododdziałów.